Της Δήμητρας Μαλαμίδου
Αρχαιολόγου – Εφόρου Αρχαιοτήτων Σερρών
Η αρχαία Αμφίπολη αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Μακεδονίας και της Ελλάδας γενικότερα. Τα ήδη ανασκαμμένα μνημεία αποτελούν εδώ και χρόνια πόλο έλξης για τους τουρίστες και για τους μελετητές της αρχαιότητας. Εξάλλου, το ιστορικό και το φυσικό τοπίο που έχει διαμορφωθεί στο κατώτερο τμήμα του ρου του Στρυμόνα και των εκβολών του με την ακτογραμμή αποτελεί σημαντικότατο τμήμα του Νομού Σερρών. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Σερρών στοχεύει στην ήπια ανάπτυξη του χώρου, που θα τον αξιοποιεί και θα τον αναδεικνύει ως ενότητα, με σεβασμό στην ιστορικότητά του.
Ιστορικά στοιχεία
Η Αμφίπολη ιδρύθηκε από τους Αθηναίους το 437 π. Χ., στα πλαίσια της αποικιακής πολιτικής του Περικλή. Αποτέλεσε χώρο σύγκρουσης των Αθηναίων και των Σπαρτιατών κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου και περιγράφεται λεπτομερώς από τον Θουκυδίδη. Οικονομικά ισχυρή, ανεξάρτητη πόλη μετά το 422 π.Χ. (μάχη της Αμφίπολης), εντάχθηκε στο Μακεδονικό Βασίλειο από τον Φίλιππο Β’ το 357 π.Χ. και αποτέλεσε ορμητήριο του Μ. Αλέξανδρου για την εκστρατεία του προς την Ανατολή. Η Αμφίπολη συνδέεται με το τέλος της Ρωξάνης, συζύγου του Μ. Αλέξανδρου, και του γιού του, οι οποίοι δολοφονήθηκαν εδώ, εξόριστοι από τον Κάσσανδρο. Ο τελευταίος βασιλιάς των Μακεδόνων, ο Περσέας, κατέφυγε στην Αμφίπολη μετά την ήττα του στη μάχη της Πύδνας (168 π.Χ.) από τον ρωμαίο στρατηγό Αιμίλιο Παύλο. Μετά την οριστική επικράτηση των ρωμαίων, η Αμφίπολη έγινε καταρχήν πρωτεύουσα της πρώτης από τις τέσσερις ρωμαϊκές επαρχίες της Μακεδονίας και, κατόπιν, σημαντική ρωμαϊκή πόλη μέχρι το τέλος της αρχαιότητας και σταθμός της Εγνατίας Οδού.
Μνημεία
Ενα από τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια της αρχαίας πόλης που έχει ανασκαφεί είναι το Γυμνάσιο, όπου γινόταν η εκπαίδευση και η άθληση των νέων. Το κτιριακό συγκρότημα περιλαμβάνει διάφορους επιμέρους χώρους που στέγαζαν τις αθλητικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες των νέων. Στο γυμνάσιο της Αμφίπολης βρέθηκε ενεπίγραφη στήλη με τον “Εφηβαρχικό Νόμο”, σημαντικότατο επιγραφικό κείμενο, που χρονολογείται στο 23 π.Χ., σχετικά με τους κανονισμούς που διέπουν την εκπαίδευση των εφήβων.
Ένα άλλο σημαντικό κτιριακό συγκρότημα κλασσικών χρόνων, που συνδέεται με ταφικό κτίσμα του 5ου αι. π.Χ. (πιθανότατα ο τάφος του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα, νικητή της μάχης της Αμφίπολης) αποκαλύφθηκε στον αύλειο χώρο του αρχαιολογικού Μουσείου.
Τμήματα μεγαλόπρεπων κτιρίων της ρωμαϊκής εποχής έχουν αποκαλυφθεί στην περιοχή της ακρόπολης. Ξεχωρίζει ρωμαϊκό κτίριο με ωραία ψηφιδωτά δάπεδα με μυθολογικές παραστάσεις. Η ακμή της πόλης συνεχίζεται και στα υστερορωμαϊκά και στα Παλαιοχριστιανικά χρόνια όπως φαίνεται από τις μεγάλες εκκλησίες στην ακρόπολη, οι οποίες διακοσμούνται με πολύχρωμα ψηφιδωτά δάπεδα και επιβλητικά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη.
Στο βόρειο τμήμα των οχυρώσεων σώζονται σε εντυπωσιακό ύψος τμήματα του τείχους, με πύλες και πύργους, καθώς και η αρχαία ξύλινη γέφυρα στο Στρυμόνα. Η αρχαία ξύλινη γέφυρα που είναι ενσωματωμένη στην Πύλη Γ’ αποτελεί μοναδικό εύρημα για τον ελλαδικό χώρο, που το αναφέρει ο Θουκυδίδης. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν δώδεκα σειρές από συστάδες πασσάλων βυθισμένων στο έδαφος που αποτελούσαν την υποδομή της γέφυρας των κλασσικών χρόνων, πλάτους 4-6 μέτρων.
Το μνημείο του Λέοντα της Αμφίπολης, επιτύμβιο μνημείο αρετής και γενναιότητας του Λαομέδοντα, ναύαρχου και εταίρου του Μ. Αλέξανδρου, αποτελεί σημείο αναφοράς της περιοχής για τα σύγχρονη εποχή, από τη στιγμή της εύρεσης και αναστήλωσής του στη δεκαετία του 1930 δίπλα στο Στρυμόνα. Στα πλούσια σε ευρήματα νεκροταφεία της Αμφίπολης περιλαμβάνονται και μνημειακοί τάφοι «μακεδονικού τύπου», με σημαντικότερο το μνημείο του Καστά.
Άμεσα συνδεόμενα με το χώρο του Βορείου τείχους της αρχαίας Αμφίπολης είναι και δυο σημαντικά μνημεία των Βυζαντινών χρόνων (14ος αι μ.Χ.), οι πύργοι του Μαρμαρίου και του Χάνδακα.
Η σύγχρονη ιστορία έχει αφήσει εδώ τα κτίρια του παλαιού Σιδηροδρομικού Σταθμού του ΟΣΕ, τα οποία έχουν συντηρηθεί και χρησιμοποιούνται από την Αρχαιολογική Υπηρεσία για περιοδικές εκθέσεις, ως χώροι φιλοξενίας και εργασίας των επιστημόνων που μελετούν και εργάζονται στον αρχαιολογικό χώρο και το Μουσείο.
Έργα ανάδειξης
Σήμερα, μετά από τα έργα διαμόρφωσης των τελευταίων χρόνων, μπορεί ο επισκέπτης να ακολουθήσει ποικίλες διαδρομές στην περιδιάβαση του χώρου, με κομβικά σημεία την ακρόπολη με τις παλαιοχριστιανικές εκκλησίες, το Γυμνάσιο, τα τείχη της αρχαίας πόλης και την ξύλινη γέφυρα. Επιπλέον, ο επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος πλουτίζεται με νέα στοιχεία χάρη, στα συστηματικά ερευνητικά προγράμματα, προσφέρει ολοκληρωμένη εμπειρία στους επισκέπτες, και έτσι επιτυγχάνεται η πολύπλευρη προβολή και η ανάδειξη των μνημείων της Αμφίπολης
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφίπολης, ανοιχτό στο κοινό ήδη από το 1995, λειτουργεί ως ο κύριος χώρος υποδοχής και ενημέρωσης των επισκεπτών που θέλουν να επισκευθούν και τα μνημεία. Ο πλούτος των ευρήματων και η σύγχρονη μουσειακή αντίληψη της έκθεσης με πλούσιο πληροφοριακό υλικό, δίνει στο κοινό τη δυνατότητα ψυχαγωγίας και μάθησης.
Ο αρχαιολογικός χώρος της Αμφίπολης έχει πολλές όμορφες γωνιές για να ανακαλύψει ο υποψιασμένος ταξιδιώτης και μπορεί να λειτουργήσει ως είσοδος του Νομού Σερρών από τον πολυσύχναστο οδικό άξονα της Εγνατίας Οδού. Η δημιουργία του «Αρχαιολογικού Πάρκου», με την αξιοποίηση – ανάδειξη των μνημείων και του Μουσείου της αρχαίας Αμφίπολης, σε συνδιασμό με την ανάδειξη και προστασία του τοπίου, δίνει απεριόριστες δυνατότητες ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής, με προοπτικές αξιοποίησης στον τομέα του τουρισμού καθ΄όλην τη διάρκεια του έτους. Αρκεί η ανάπτυξη να στοχεύει στην ανάκτηση και προβολή της τοπικής μνήμης και στη διαχρονική σχέση με τον τόπο και την ιστορία, πάντα με σεβασμό στο φυσικό και ιστορικό τοπίο.
Δρ. Δημητρία Μαλαμίδου
Προϊσταμένη ΕΦΑ Σερρών
