Του Κώστα Παππά
Την Τρίτη 23 Ιανουαρίου συνέρχεται η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος σε μια συνεδρίαση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ιστορική, καθώς το Σώμα των Ιεραρχών θα κληθεί να συνυπογράψει μια απόφαση, η οποία θα θέτει ξεκάθαρα τις κόκκινες γραμμές της Εκκλησίας σε σχέση με το νομοσχέδιο για το γάμο των ομοφύλων. Είναι πρώτη φορά που στην ιστορία της Ελλαδικής Εκκλησίας οι Ιεράρχες θα συνέλθουν για να συζητήσουν ένα τέτοιο θέμα που από τους πολύ “συντηρητικούς” της ιεραρχίας μέχρι και τους πιο “προοδευτικούς” αποτελεί κόκκινο πανί. Το nofakenews θυμάται όλες εκείνες τις στιγμές κατά την Μεταπολίτευση που οι σχέσεις Πολιτείας – Εκκλησίας έφθασαν σε οριακές καταστάσεις και ταυτόχρονα “σήκωσαν” πολύ μεγάλη συζήτηση. Σε όλες τις περιπτώσεις αυτών των ρήξεων υπήρχε πάντοτε από τη μία ή την άλλη πλευρά ή και από τις δύο σε άλλες περιπτώσεις κάποια ισχυρή προσωπικότητα που έδινε και τον τόνο οριοθετώντας τις συγκρούσεις.
Από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στον Ανδρέα Παπανδρέου, από τον Κώστα Σημίτη στον Κώστα Καραμανλή και τον Αλέξη Τσίπρα, όλοι οι πρωθυπουργοί βρέθηκαν αντιμέτωποι με την ισχύ της Εκκλησίας. Και ο ίδιος ο κ. Μητσοτάκης βέβαια επί της πανδημίας του κορωνοϊού.
Ο “πάγος” στον Καραμανλή
Σύμφωνα με τον αστικό θρύλο, κατά τη Μεταπολίτευση ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Καραμανλής σε μία συνάντηση με το μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Σεραφείμ, έθεσε για πρώτο φορά το μείζον ζήτημα του διαχωρισμού κράτους- Εκκλησίας.
“Μακαριώτατε, νομίζω πως ήρθε η ώρα να χωρίσουμε τα τσανάκια μας”, φέρεται να είπε με το χαρακτηριστικό του στυλ ο Σερραίος στον Σεραφείμ. Ο Αρχιεπίσκοπος, με το δικό του εξίσου χαρακτηριστικό στυλ, φέρεται να του απάντησε: “Το δικό σου μαγαζί να κοιτάξεις. Το δικό μου είναι μαγαζί γωνία. Όποτε θες έλα να τα χωρίσουμε. Εγώ σε όρκισα και εγώ θα ορκίσω και άλλους μετά από σένα”. Ο Καραμανλής έπιασε το υπονοούμενο και ανέκρουσεν πρύμναν.
Η σύγκρουση στα χρόνια της “Αλλαγής”
Ο δεύτερος ιστορικός σταθμός σε αυτό το γαϊτανάκι των συγκρούσεων έφερνε “αντιμέτωπους” τον πανίσχυρο Ανδρέα Παπανδρέου κια τον χαλκέντερο Αρχιεπίσκοπο Σεραφείμ.Η πρώτη σύγκρουση του ΠΑΣΟΚ της “Αλλαγής” και του Ανδρέα Παπανδρέου με την Εκκλησία ήρθε το 1982 με αφορμή τον πολιτικό γάμο, ενώ ταυτόχρονα ξεκίνησε διάλογο για την τεράστια εκκλησιαστική περιουσία. Στο πρώτο το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να κάνει μισό, αλλά σημαντικό βήμα: Ο πολιτικός γάμος θεσμοθετήθηκε ως ισοδύναμος, όχι όμως ως υποχρεωτικός. Αλλά ο θρησκευτικός γάμος έπαψε να είναι η μόνη επιλογή.
Το ΠΑΣΟΚ ήδη είχε φέρει επαναστατικές για την εποχή αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο, όπως την κατάργηση της προίκας και την αποποινικοποίηση της μοιχείας. Η πρόθεση καθιέρωσης του πολιτικού γάμου όμως ήταν casus belli για την Εκκλησία. Ιεράρχες διοργάνωσαν διαδηλώσεις με σύνθημα: «Αλλαγή δεν γίνεται δίχως τον Χριστό». Την εποχή εκείνη άρχισε μάλιστα να λάμπει το άστρο του μετέπειτα Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου, που ξιφουλκούσε για το ζήτημα. Οι τελικές διαπραγματεύσεις έγιναν μεταξύ Ανδρέα και Σεραφείμ και κατέληξαν σε ένα συμβιβασμό. Για πολλά χρόνια βέβαια η συντριπτική πλειοψηφία, που έφτανε στο 90% των γάμων, ήταν θρησκευτικοί και για λόγους παράδοσης σε μεγάλο βαθμό. Μόλις το 2012 οι πολιτικοί γάμοι ξεπέρασαν για πρώτη φορά τους θρησκευτικούς με 51,8% έναντι 48,2%- ενδεχομένως όμως σε αυτό να έπαιξε ρόλο και η οικονομική κρίση.
Σε αυτές τις πολυθρύλητες συναντήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου με τον Σεραφείμ ο τότε Αρχιεπίσκοπος χρεώνεται με μια “ατάκα” που ακόμα και σήμερα οι εκκλησιαστικοί ταγοί την θυμούνται με ευχαρίστηση. Ο Σεραφείμ απευθυνόμενος στον Ανδρέα του είχε πει ” Η Εκκλησία κύριε Πρωθυπουργέ είναι σαν το κάρβουνο αν το πιάσεις σβησμένο θα λερωθείς, αν το πιάσεις αναμμένο θα καείς”.
“Αντώνη έγραψεις ιστορία...”
Το Μάρτιο του 1987 ο Τρίτσης δήλωσε ότι η συζήτηση δεν μπορούσε να συνεχιστεί επ αόριστον και για αυτό προχωρά σε μονομερή λύση. Το νομοσχέδιο Τρίτση κατατέθηκε στις 12 Μαρτίου του 1987 και προέβλεπε το πέρασμα της μοναστηριακής περιουσίας στην πολιτεία, με λαϊκή συμμετοχή στη διαχείριση της. Η λαϊκή συμμετοχή ήταν και αυτό που έβγαλε τους ιεράρχες από τα ράσα τους.
Η Εκκλησία αποφάσισε να μην το αφήσει να περάσει έτσι. Ανακοινώνει συλλαλητήρια, στους ναούς οι ιερείς κατακεραυνώνουν την κυβέρνηση από άμβωνος, ο Σεραφείμ και όλη η ιεραρχία αρνούνται για πρώτη φορά στην ιστορία να παραστούν στην επίσημη δοξολογία της 25ης Μαρτίου.
Ο τότε πρόεδρος της ΝΔ Κωνσταντίνος Μητσοτάκης δηλώνει πως «ούτε ο Μωάμεθ ο Πορθητής ή άλλος σουλτάνος στη διάρκεια της μακραίωνης δουλείας του γένους διανοήθηκαν ποτέ να υποδουλώσουν την Ορθόδοξη Εκκλησία, οικονομικά και διοικητικά , με τον τρόπο που το επιχειρεί η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ».
Την 1η Απριλίου πραγματοποιείται συλλαλητήριο στο Σύνταγμα με κεντρικό ομιλητή, το Μητροπολίτη Δημητριάδος Χριστόδουλο, στην πρώτη του πανελλαδική εμφάνιση, 11 χρόνια πριν γίνει Αρχιεπίσκοπος και πριν οργανώσει τα δικά του συλλαλητήρια.
Ο νόμος Τρίτση πάντως ψηφίστηκε στις 2 Απριλίου του 1987, με τις ψήφους και των κομμάτων της αριστεράς, ενώ η ΝΔ αποχωρούσε από την αίθουσα. Ήταν όμως μία πύρρειος νίκη. Ο Ανδρέας είχε άλλα πολιτικά προβλήματα και κλονισμένη υγεία. Έτσι παρότι είχε ψηφίσει το νόμο Τρίτση, πραγματοποίησε διαδοχικές συναντήσεις με το Σεραφείμ. Η Ιερά Σύνοδος απείλησε ακόμη και με άρση του Αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Ελλάδος και υπαγωγή της και πάλι στο Φανάρι. Και ο Αμερικής Ιάκωβος έφθασε τον Ιούνιο στην Ελλάδα, αναλαμβάνοντας ατύπως ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ Εκκλησίας και κυβέρνησης.
Ο Σεραφείμ φροντίζει εν τω μεταξύ τα βελη της Εκκλησίας να επικεντρωθούν στον Τρίτση και όχι στον Παπανδρέου, ώστε να καταστεί ο υπουργός Παιδείας το “πρόβλημα” και άρα να δοθεί περιθώριο στον πρωθυπουργό να κάνει πίσω. Αρνείται μάλιστα να λάβει μέρος σε συναντήσεις εφόσον θα ήταν παρών και ο Τρίτσης.
Απουσία Τρίτση λοιπόν, στις 3 Νοεμβρίου του 1988, Ανδρέας Παπανδρέου και Σεραφίμ συνυπογράφουν ένα προσχέδιο συμφωνίας, που ουσιαστικά αναιρούσε τη λαϊκή συμμετοχή στα εκκλησιαστικά και μητροπολιτικά συμβούλια.
Ο Τρίτσης και άλλα στελέχη του ΠΑΣΟΚ αντιδρούν, όμως ο Ανδρέας έχει πάρει τις αποφάσεις του. Δεν απομένει άλλη οδός για τον Τρίτση παρά η παραίτηση, η οποία γίνεται αποδεκτή με τη δεύτερη που υπεβλήθη και παρά τον παπανδρεϊκό έπαινο: “Αντώνη έγραψες Ιστορία”, αλλά κόπηκε στα θρησκευτικά, προσθέτουμε εμείς.
Η μάχη των ταυτοτήτων
Λίγα χρόνια αργότερα ο άνεμος που κλωθογυρνούσε στον ασκό του Αιόλου των σχέσεων Εκκλησίας κράτους απελευθερώθηκε και πάλι.
Στην αναθεώρηση του Συντάγματος που πρότεινε η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ το Μάρτιο του 1995, το σοσιαλιστικό κίνημα αντί για χωρισμό Εκκλησίας- κράτους πρότεινε τροποποίηση της παραγράφου 1 του άρθρου 3, όμως έτσι κι αλλιώς η διαδικασία σταμάτησε μετά την απόφαση του Κώστα Σημίτη να οδηγήσει τη χώρα σε πρόωρες εκλογές το Σεπτέμβριο του 1996. Το θέμα όμως είχε ουσιαστικά κλείσει από το Μάιο, όταν στη Μονή Πετράκη ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ και τα μέλη της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου συναντήθηκαν με τον πρόεδρο της Επιτροπής Αναθεώρησης του Συντάγματος Παναγιώτη Κρητικό, τον τότε υπουργό Δικαιοσύνης Ευάγγελο Βενιζέλο και τον αντιπρόεδρο της ΝΔ Iωάννη Βαρβιτσιώτη. “Το συνταγματικό πλαίσιο είναι επαρκές και σαφές και δεν χρειάζεται αναθεώρηση”, δήλωνε στη συνέχεια ο Βενιζέλος.
Η κυβέρνηση Σημίτη όμως “έμπλεξε” όταν λίγο μετά τις εκλογές του 2000 και ενώ έχει κερδίσει τη ΝΔ στο νήμα, ο υπουργός Δικαιοσύνης Μιχάλης Σταθόπουλος εκφράζει σε συνέντευξη του την άποψη πως το θρήσκευμα αποτελεί ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο και η αναγραφή του στην αστυνομική ταυτότητα, έρχεται σε αντίθεση με σχετικό νόμο που ισχύει από το 1997.
Ο Σταθόπουλος και η κυβέρνηση δεν είχαν σκοπό να ανοίξουν πόλεμο για τις ταυτότητες. Αλλά η Εκκλησία, της οποίας εν τω μεταξύ ηγείται ο ιδιαίτερα δραστήριος Χριστόδουλος, αποφασίζει να αντεπιτεθεί. Ο Κώστας Σημίτης στηρίζει τον υπουργό του, επικαλούμενος την ανάγκη εναρμόνισης με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Δεν έχουν όλοι πάντως στο ΠΑΣΟΚ την ίδια άποψη και ο πρωθυπουργός εξοργίζεται με τις διαφωνίες Βενιζέλου. Ο Χριστόδουλος όμως δεν αφήνει τελικά στην κυβέρνηση άλλη επιλογή παρά να υπερασπιστεί τη θέση της, αφού ετίθετο (για άλλη μία φορά) το ερώτημα: “Ποιος κυβερνά επιτέλους αυτό τον τόπο;”
Ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος οργανώνει συλλαλητήρια και απολαμβάνει το ρόλο του ως ηγέτη του χριστεπώνυμου πλήθους και την πολιτική του δύναμη, σηκώνοντας στο Σύνταγμα το λάβαρο της Αγίας Λαύρας και απειλεί πως: “Όποιος απλώνει το χέρι του στην Εκκλησία του ξεραίνεται”
Ταυτόχρονα, η Εκκλησία συγκεντρώνει τρία εκατομμύρια υπογραφές για δημοψήφισμα επί του θέματος της αναγραφής του θρησκεύματος στις ταυτότητες. Και ο Χριστόδουλος τις πήγε στον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο. «Οι εκτός νομοθετημένης διαδικασίας συλλεγείσες υπογραφές δεν είναι δυνατόν να ανατρέψουν τις διατάξεις του Συντάγματος», απαντά αν και προερχόμενος από τη συντηρητική παράταξη ο ανώτατος πολιτειακός άρχοντας, πιστός στο θεσμικό του ρόλο.
Μαθήματα Θρησκευτικών
Τα μνημόνια φέρνουν τα πάνω κάτω στο πολιτικό σκηνικό της χώρας, οδηγώντας στην κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ και στην άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ. Για πρώτη φορά φαίνεται πιθανό κάτι που έμοιαζε αδιανόητο: Ένα αριστερό κόμμα στην εξουσία. Πρώτα όμως ο Αλέξης Τσίπρας φροντίζει να καθησυχάσει τις φοβίες των μη αριστερών ψηφοφόρων. Και στο πλαίσιο αυτό επισκέπτεται το Άγιο Όρος το 2014. Ήταν η πρώτη επίσκεψη ηγέτη της Αριστεράς στον Άθω μετά από αυτή του Χαρίλαου Φλωράκη το 1995.
“Τότε ο Χαρίλαος Φλωράκης μας είχε πει, ‘εσείς πιστεύετε στην σωτηρία στον άλλο κόσμο, εμείς δεν πιστεύουμε ότι προλαβαίνουμε για την σωτηρία σε αυτόν τον κόσμο, οπότε έχουμε κάτι κοινό”, είπε στον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ ο μοναχός Νικόδημος της Μονής Αγίου Παύλου. Και ο Αλέξης Τσίπρας ζήτησε και έμεινε δέκα λεπτά μόνος με την Εικόνα του Αξιον Εστί. Ήταν ένα σαφές μήνυμα προς τους πιστούς ψηφοφόρους να μη φοβούνται τους άθεους… κομμουνιστές.
Ο Τσίπρας είχε εξάλλου καλή σχέση με τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο. Αλλά η σχέση κόντεψε να διαταραχθεί το 2016 με αφορμή το μάθημα των θρησκευτικών. Αρχικά ο τότε πρωθυπουργός προσπαθεί να καλύψει τον τότε υπουργό Παιδείας Νίκο Φίλη, δηλώνοντας ότι το μάθημα των θρησκευτικών δεν μπορεί να έχει ομολογιακό χαρακτήρα. Αλλά ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, υπό την πίεση και της Ιεράς Συνόδου, επιμένει.
Η προ ημερησίας για την Παιδεία που πραγματοποιήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου με αίτημα Μητσοτάκη, κατέληξε σε ιερή αντιπαράθεση για το μάθημα των θρησκευτικών. Την ώρα μάλιστα της προ ημερησίας ο πρόεδρος των ΑΝΕΛ συναντείτο με τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο και δήλωνε ότι ο πρωθυπουργός του είχε πει πως οι αποφάσεις θα ληφθούν από κοινού με την Εκκλησία, με αποτέλεσμα αυτό το τηλέφωνο να φέρει σε αμηχανία το Μαξίμου.
Στις 5 Οκτωβρίου του 2016 πραγματοποιείται συνάντηση Αρχιεπισκόπου- πρωθυπουργού στο Μαξίμου, παρόντος και του υπουργού Παιδείας, αλλά και του κυβερνητικού εταίρου Πάνου Καμμένου, στην οποία γίνεται αποδεκτό το αίτημα της Εκκλησίας να ξεκινήσει διάλογος από την αρχή για το μάθημα των θρησκευτικών και τα νέα Προγράμματα Σπουδών για τα Θρησκευτικά να τελούν υπό διαρκή αξιολόγηση και να επανεξεταστούν στο τέλος της χρονιάς. “Λύθηκαν οι παρεξηγήσεις” δηλώνει μετά ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος.
Ο Αρχιεπίσκοπος σε τηλεοπτική συνέντευξη του ουσιαστικά καλεί τον πρωθυπουργό να ανασχηματίσει τον Φίλη. Αποκαλύπτει μάλιστα ότι ο Καμμένοςμε δάκρυα στα μάτια τον είχε παρακαλέσει να βρουν λύση και του είχε δηλώσει πως θα έριχνε την κυβέρνηση. Τελικά η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ δεν έπεσε, αλλά ανασχηματίστηκε ο Φίλης και τη θέση του πήρε ο Κώστας Γαβρόγλου.
Τσίπρας-Ιερώνυμος: Μια συμφωνία που δεν “περπάτησε”
Στις 6 Νοεμβρίου του 2018 Τσίπρας και Ιερώνυμος συναντώνται και ανακοινώνουν συμφωνία για την εκκλησιαστική περιουσία κια τους μισθούς των ιερέων
Με τη συμφωνία το Ελληνικό Δημόσιο και η Εκκλησία αναγνώριζαν ότι οι κληρικοί δεν θα νοούνταν στο εξής ως δημόσιοι υπάλληλοι και ως εκ τούτου θα διαγράφονταν από την Ενιαία Αρχή Πληρωμών. Αλλά το Ελληνικό Δημόσιο θα εξακολουθούσε να πληρώνει τους μισθούς των ιερέων, με βάση το ποσό που αντιστοιχούσε στη μισθοδοσία τη δεδομένη στιγμή.
Σε μία….Σολομώντεια λύση που πάντως εξυπηρετούσε και την Εκκλησία, το κράτος και η Εκκλησία θα διαχειρίζονταν μισή μισή την αμφισβητούμενη εκκλησιαστική περιουσία.
Ήδη την επομένη όμως ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος είπε: “πως άλλο η συμφωνία άλλο η πρόθεση για συμφωνία”. Και ο Τσίπρας βρέθηκε αντιμέτωπος με αντιδράσεις στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ, με το Νίκο Φίλη να επισημαίνει οτι ευνοείτο στην πραγματικότητα η Εκκλησία . Από την πλευρά της η ΝΔ αρχικά βρέθηκε σε αμηχανία και επικαλέστηκε ότι η συμφωνία βασιζόταν σε δικές της παλαιότερες ρυθμίσεις, στη συνέχεια και διαπιστώνοντας ότι η Ιερά Σύνοδος δεν θα στήριζε το deal και εξέφρασε ενστάσεις.
Ο τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης είχε εξάλλου σε συνάντηση του με την Ένωση Κληρικών την επομένη της συμφωνίας Τσίπρας-Ιερωνύμου, ουσιαστικά είχε συνταχθεί με τους ιερείς που ήθελαν να παραμείνουν δημόσιοι υπάλληλοι.
Η Ιερά Σύνοδος έτσι κι αλλιώς στις 16 Νοεμβρίου έβαλε τη συμφωνία Τσίπρα -Ιερώνυμου στον πάγο αποφασίζοντας να παραμείνουν οι ιερείς δημόσιοι υπάλληλοι. .
