Του Βασίλη Σπυρόπουλου
Σε αναγκαστική κίνηση «συμβιβασμού», για να αποφύγει τα χειρότερα στις σχέσεις της με το Αζερμπαϊτζάν, καλείται να προχωρήσει άμεσα η Αρμενία. Εάν δεν επιθυμεί να μπλέξει σε νέες, οδυνηρές περιπέτειες, θα πρέπει να του παραχωρήσει τέσσερα χωριά, κοντά στην περιοχή Tavush, στη βόρεια Αρμενία. Αυτά είπε ο ίδιος ο πρωθυπουργός της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν, σε πληθυσμούς της περιοχής, όταν τους επισκέφθηκε πρόσφατα. Η αποτυχία επίτευξης συμβιβασμού για τα αμφισβητούμενα χωριά θα οδηγούσε σε πόλεμο με το Μπακού «μέχρι το τέλος της εβδομάδας», επισήμανε στους συμπατριώτες του, τονίζοντας με έμφαση: «Ξέρω πώς θα τελείωνε ένας τέτοιος πόλεμος».
Τα τέσσερα χωριά ανήκουν στην Αρμενία από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, και είναι εγκαταλελειμμένα από τους Αζέρους. Η γεωστρατηγική τους σημασία είναι τεράστια, καθώς βρίσκονται κατά μήκος κεντρικού οδικού άξονα που συνδέει το Γιερεβάν με τα σύνορα με τη Γεωργία. Ωστόσο, για να επιτευχθεί συμφωνία ειρήνης ανάμεσα σε Μπακού και Γιερεβάν, μετά από 30 χρόνια συνεχών αιματηρών διενέξεων, οι Αζέροι θέτουν ως βασική και απαράβατη προϋπόθεση την επιστροφή παλαιών εδαφών τους (όπως τα συγκεκριμένα χωριά) που πλέον περιβάλλονται ολοκληρωτικά από αρμενικό έδαφος, παρά το γεγονός ότι και εκείνοι έχουν στην κατοχή τους εδάφη που αναγνωρίζονται διεθνώς ως τμήμα της Αρμενίας.
Η Αρμενία υπέστη σοβαρή ήττα τον περασμένο Σεπτέμβριο, όταν οι Αζέροι εντελώς αιφνιδιαστικά ανακατέλαβαν το Ναγκόρνο – Καραμπάχ, με συνέπεια οι περίπου 100.000 Αρμένιοι που ζούσαν εκεί να αναγκαστούν να διαφύγουν στην Αρμενία. Το αίτημα για εξεύρεση ειρηνευτικής συμφωνίας, που θα βάλει τέλος στις μακροχρόνιες συγκρούσεις μεταξύ των δύο χωρών, φαίνεται να έχει προσωρινά «κολλήσει», εξαιτίας διαφορών που έχουν προκύψει σχετικά με την οριοθέτηση των συνόρων, που ξεπερνούν σε μήκος τα 1.000 χιλιόμετρα και παραμένουν αποκλεισμένα και στρατιωτικοποιημένα.
Συναντήσεις Στόλτενμπεργκ με Αλίγιεφ και Πασινιάν
Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ πραγματοποίησε περιοδεία στην ευρύτερη περιοχή του Νοτίου Καυκάσου, επισκεπτόμενος το Αζερμπαϊτζάν, τη Γεωργία και την Αρμενία. Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, εμφανίστηκε υπέρ το δέον αισιόδοξος για την έκβαση των συνομιλιών, κατά τη συνάντησή του με τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ, υποστηρίζοντας ότι η επίτευξη ειρήνης με την Αρμενία είναι «πιο κοντά από ποτέ». Με τον Αρμένιο πρωθυπουργό, Νικόλ Πασινιάν, συζήτησαν ζητήματα που έχουν να κάνουν με την αμυντική ικανότητα της χώρας και την ανάγκη επίτευξης ειρηνευτικής συμφωνίας με το Αζερμπαϊτζάν, δίνοντας έμφαση στην εδαφική ακεραιότητα της Αρμενίας και την σημαντική της συμβολή στις επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ στο Κόσσοβο (KFOR).
Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ συναντήθηκε πρόσφατα με τον Αρμένιο πρωθυπουργό, στο Γιερεβάν
Ο Στόλτενμπεργκ εξέφρασε την ελπίδα «ότι στο εγγύς μέλλον θα εγκριθεί ένα πρόγραμμα εταιρικής σχέσης, προσαρμοσμένο ατομικά στη νέα μορφή συνεργασίας Αρμενίας-ΝΑΤΟ». Εδώ και μερικούς μήνες, οι σχέσεις της Αρμενίας με την Ρωσία περνούν κρίση, καθώς το Γιερεβάν θεωρεί ότι η Μόσχα δεν στάθηκε στο πλευρό του, στο βαθμό που θα μπορούσε, στην διαμάχη με το Μπακού. Επιπλέον η Αρμενία έχει «παγώσει» την συμμετοχή της στη στρατιωτική «συμμαχία» της Μόσχας, «Οργανισμός Συνθήκης για τη Συλλογική Ασφάλεια» (CSTO). Οι Αρμένιοι έχουν στρέψει τις διπλωματικές τους επιδιώξεις προς την Δύση, σε τέτοιο βαθμό που κάποιοι δεν αποκλείουν να υποβάλουν κάποια στιγμή στο μέλλον αίτηση για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι εξελίξεις αυτές φέρνουν σε άβολη θέση την Ρωσία, η οποία σχολίασε ότι η εμβάθυνση των σχέσεων της Αρμενίας με την Δύση οδήγησε σε αναπόφευκτες παραχωρήσεις προς το Αζερμπαϊτζάν, στην προσπάθεια για οριστική ειρήνη ανάμεσα στους δύο «αιώνιους εχθρούς».
Η αιώνια διαμάχη Αζέρων και Αρμένιων με επίκεντρο το Ναγκόρνο – Καραμπάχ
Το Ναγκόρνο – Καραμπάχ αποτελεί μήλον της έριδος τόσο για τους Αζέρους, όσο και για τους Αρμένιους, για περισσότερο από έναν αιώνα. Η περιοχή αυτή δόθηκε στην Ρωσική Αυτοκρατορία το 1813, μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Γκιουλιστάν. Αρκετά χρόνια μετά, ο Στάλιν αποφάσισε να την συμπεριλάβει στην τότε Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν, παρά το γεγονός ότι εκείνη τη στιγμή, όπως και σήμερα, το 90% του πληθυσμού του ήταν Χριστιανοί Αρμένιοι. Τα επόμενα χρόνια αρκετές συγκρούσεις έλαβαν χώρα μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Η κατάσταση στο Ναγκόρνο – Καραμπάχ χειροτέρευε διαρκώς, με τους Αζέρους (μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα) να επιβάλλουν περιορισμούς στους Αρμένιους, με συνέπεια να εμφανίζονται αυτονομιστικές τάσεις. Το 1988, ο αγώνας των Αρμένιων για την απόσχισή τους από το Μπακού, με το ψήφισμα της 20ης Φεβρουαρίου, έλαβε ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και πολλοί περισσότεροι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν, μετά τις συμπλοκές ανάμεσα σε Αρμένιους του Καραμπάχ, που υποστηρίζονταν από το Γιερεβάν, και Αζέρους. Η Ρωσία παρενένη πυροσβεστικά, κηρύσσοντας στρατιωτικό νόμο στην περιοχή, ώστε να επικρατήσει ισορροπία. Ωστόσο, το 1991 και μετά την απόσχιση του Αζερμπαιτζάν από την Σοβιετική Ένωση, και την αυτονόμηση του Καραμπάχ από το Αζερμπαιτζάν, ακολούθησε στρατιωτική σύγκρουση, με την Ρωσία, αυτή την φορά, να βοηθά και τις δύο πλευρές με στρατιωτικό εξοπλισμό.
Ο χάρτης της περιοχής: Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Ναγκόρνο – Καραμπάχ
Με την αποφασιστική παρέμβαση της Μόσχας, το 1994 επετεύχθη εκεχειρία. Η Αρμενία βρέθηκε να έχει το πάνω χέρι, καθώς επικράτησε όχι μόνο στο Ναγκόρνο – Καραμπάχ, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή. Παρά την προσωρινή ειρήνη, το φυτίλι ήταν αρκετό για να ανάψει μια νέα σύγκρουση ανάμεσα σε Μπακού και Γιερεβάν, όπως και έγινε το 2016, με αφορμή τον θάνατο ενός στρατηγού, όπου και έχασαν τη ζωή τους άμαχοι και στρατιώτες εκατέρωθεν. Τα τελευταία χρόνια, η αναζωπύρωση της σύγκρουσης δεν άργησε να έλθει. Το Αζερμπαϊτζάν ενισχύθηκε οικονομικά και στρατιωτικά, ώστε να επιστρέψει στην τακτική της ανάκτησης των χαμένων εδαφών. Επιπλέον, μπορούσε να χρησιμοποιήσει και ένα ηθικό ζήτημα, που είχε να κάνει με την εκδίωξη των Μουσουλμάνων από το Ναγκόρνο – Καραμπάχ. Την ίδια στιγμή, και η Αρμενία επωφθαλμιούσε το Καραμπάχ για τους δικούς της λόγους, ενισχύοντας την στρατιωτική της δύναμη. Εκτός από τους δύο βασικούς «διεκδικητές», στο παιχνίδι μπήκε και η Τουρκία, εκμεταλλευόμενη την ανάπτυξη σχέσεων με ομόθρησκους λαούς. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που εκτιμούν πως η συνεργασία Τουρκίας- Αζερμπαϊτζάν κατέστη εφικτή, εξαιτίας της μείωσης της παρουσίας των ΗΠΑ στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου.
