Πώς η κλιματική κρίση επηρεάζει τον εγκέφαλό μας – Οι επιστήμονες αποκαλύπτουν

Η υπερκαταιγίδα Σάντι που έπληξε τον Οκτώβριο του 2012 τη Νέα Υόρκη μεταμόρφωσε την πόλη, προκαλώντας πάνω από 60 δισ. δολάρια σε ζημιές, το θάνατο δεκάδων ατόμων, ενώ ανάγκασε την εκκένωση πάνω από 6,500 ασθενών από νοσοκομεία και οίκους ευγηρίας. Και σαν μην έφταναν όλα αυτά, έφερε στο προσκήνιο και την κλιματική κρίση.

Η Γιόκο Νομούρα, όπως αναφέρει ο Guardian βρέθηκε στην καρδιά ενός φυσικού πειράματος. Πριν από το χρύπημα της Σάντι η Νομούρα που διδάσκει στο τμήμα ψυχολογίας του Queens College όπως και στο τμήμα ψυχολογίας της Ιατρικής Σχολής Icahn στο Mount Sinai είχε σχηματίσει μια ερευνητική ομάδα με εγκυμονούσες. Η έρευνά της για το «Άγχος στην Εγκυμοσύνη» είχε σαν στόχο από το 2009 να μελετήσει την πιθανή επίπτωση του προγεννητικού άγχους στα έμβρυα.

Βασιζόμενη στον εξελισσόμενο τομέα της επιγενετικής, η Νομούρα προσπάθησε να κατανοήσει τους τρόπους με τους οποίους οι περιβαλλοντικοί στρεσογόνοι παράγοντες θα μπορούσαν να προκαλέσουν αλλαγές στη γονιδιακή έκφραση. Οι στρεσογόνοι παράγοντες ήταν ήδη γνωστό ότι αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης συγκεκριμένων νευροσυμπεριφορικών καταστάσεων κατά την παιδική ηλικία, όπως ο αυτισμός, η σχιζοφρένεια και η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ).

Η Σάντι είχε σαν αποτέλεσμα να προκύψει ένα νέο επείγον ερώτημα. Κάποιες από τις γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα ήταν έγκυες όταν χτύπησε η υπερκαταιγίδα. Θέλησε να μάθει αν το προγεννητικό άγχος κατά τη διάρκεια ενός τυφώνα και η εμπειρία μιας τέτοιας καταστροφής είχε διαφορετικές επιπτώσεις στα παιδιά αυτά σε σχέση με τα παιδιά που γεννήθηκαν πριν από το φαινόμενο ή η σύλληψή τους έγινε μετά την Σάντι.

Περισσότερο από μια δεκαετία μετά έχει την απάντηση. Τα συμπεράσγματα αποκαλύπτουν μια ανισότητα που προκαλεί έκπληξη: Τα παιδιά που ήταν στην μήτρα κατά τη διάρκεια της καταιγίδας Σάντι έχουν έναν ασυνήθιστα υψηλό κίνδυνο ψυχιατρικών παθήσεων σήμερα.

Τι έδειξαν οι έρευνες

Για παράδειγμα, τα κορίτσια που εκτέθησαν στη Σάντι προγεννητικά παρουσίασαν 20πλάσια αύξηση του άγχους και 30πλάσια αύξηση της κατάθλιψης αργότερα στη ζωή τους σε σύγκριση με τα κορίτσια που δεν εκτέθηκαν.

Τα αγόρια είχαν 60πλάσιο και 20πλάσιο κίνδυνο εμφάνισης ΔΕΠΥ και διαταραχής συμπεριφοράς, αντίστοιχα. Τα παιδιά εμφάνισαν τα συμπτώματα ήδη από την προσχολική ηλικία.

«Τα ευρήματα μας είναι πολύ ανησυχητικά» έγραψαν οι ερευνητές στη μελέτη του 2022 αναφερόμενοι στα αρχικά τους συμπεράσματα. Αυτή δεν είναι μία φράση που συνήθως βρίσκει κανείς σε ακαδημαϊκές μελέτες.

Ωστόσο, η μελέτη της Νομούρα και των συνεργατών της αποτυπώνει τη νέα ιστορία της κλιματικής κρίσης, μία ιστορία που λέει ότι ένα κλίμα που αλλάζει δεν διαμορφώνει μόνο το περιβάλλον στο οποίο ζούμε.

Αντίθετα, η κλιματική κρίση προκαλεί ενστικτώδεις και απτές μεταμορφώσεις στους ίδιους τους εγκεφάλους μας. Καθώς ο κόσμος υφίσταται δραματικές περιβαλλοντικές αλλαγές, το ίδιο συμβαίνει και με το νευρολογικό μας τοπίο. Οι αλλαγές που προκαλούνται από τα ορυκτά καύσιμα – από την άνοδο της θερμοκρασίας έως τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τα αυξημένα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα – μεταβάλλουν την υγεία του εγκεφάλου μας, επηρεάζοντας τα πάντα, από τη μνήμη και την εκτελεστική λειτουργία έως τη γλώσσα, τη διαμόρφωση της ταυτότητας, ακόμη και τη δομή του εγκεφάλου. Το βάρος της φύσης είναι βαρύ και πιέζει προς τα μέσα.

Η κλιματική αλλαγή και η ενδοοικογενειακή βία

Οι αποδείξεις έρχονται από μια σειρά από διαφορετικούς τομείς. Ψυχολόγοι και Συμπεριφορικοί Οικονομολόγοι έχουν αναδείξει τους τρόπους με τους οποίους η αύξηση της θερμοκρασίας προκαλεί έκρηξη, από την ενδοοικογενειακή βία μέχρι τις διαδικτυακές εκφράσεις μίσους.

Ειδικοί στη γνωστική νευροεπιστήμη έχουν χαρτογραφήσει τις διαδρομές με τις οποίες η ακραία ζέστη και τα υψηλά επίπεδα CO2 επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων, μειώνουν τις ικανότητες επίλυσης προβλημάτων και βραχυκυκλώνουν την ικανότητά μας να μαθαίνουμε. Οι φορείς εγκεφαλικών ασθενειών, όπως τα τσιμπούρια και τα κουνούπια, βλέπουν τις περιοχές όπου ευδοκιμούν να διευρύνονται καθώς ο κόσμος θερμαίνεται.

Και όπως έχουν δείξει ερευνητές όπως η Nomura, δεν χρειάζεται να πάτε σε πόλεμο για να υποφέρετε από διαταραχή μετατραυματικού στρες: η βία ενός τυφώνα ή μιας πυρκαγιάς είναι αρκετή. Φαίνεται ότι, λόγω της επιγενετικής κληρονομικότητας, δεν χρειάζεται καν να έχετε γεννηθεί.

Όταν ο λόγος έρχεται στις επιπτώσεις στην υγεία της κλιματικής κρίσης η Μπουρτσίν Ικίζ, νευροεπιστήμονας στην φιλανθρωπική οργάνωση ψυχικής υγείας Baszucki Group σημειώνει: «Ξέρουμε τι συμβαίνει στο καρδιαγγειακό σύστημα, ξέρουμε τι συμβαίνει στο αναπνευστικό σύστημα, ξέρουμε τι συμβαίνει στο ανοσοποιητικό σύστημα. Αλλά δεν υπάρχει σχεδόν κανένα δεδομένο για την νευρολογία και την υγεία του εγκεφάλου».

Η Ικίζ, όπως και η Νομούρα, είναι μία από τους ειδικούς στη Νευροεπιστήμη η οποία αναζητά να συνδέσει τις κουκίδες μεταξύ της περιβαλλοντικής και νευρολογικής ευεξίας.

Κλιματολογική νευροεπιδημιολογία

Σε μία συλλογική προσπάθεια ο τομέας, που μπορούμε να αποκαλέσουμε κλιματολογική νευροεπιδημιολογία, είναι ακόμη στα σπάργανα. Ωστόσο, πολλά από τα αποτελέσματα που καταγράφουν οι εν λόγω ερευνητές φαίνονται διαισθητικά.
Ίσως έχετε παρατηρήσει ότι όταν ο καιρός ζεσταίνει το ίδιο γίνεται και με τις σκέψεις μας. Δεν πρόκειται για σύμπτωση. Είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 2016 όταν στη Βοστόνη υπήρχε καύσωνας οι επιδημιολόγοι του Χάρβαρντ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι φοιτητές που ζούσαν σε κοιτώνες χωρίς air condition εκτελούσαν τα τυπικά γνωστικά τεστ πιο αργά από εκείνους που ζούσαν σε κοιτώνες όπου είχαν πρόσβασε σε κλιματισμό.

Τον Ιανουάριο του 2024, Κινέζοι οικονομολόγοι σημείωσαν ότι οι μαθητές που έδωσαν τεστ μαθηματικών σε ημέρες με θερμοκρασία άνω των 32 βαθμών Κελσίου έμοιαζαν να έχουν χάσει το ισοδύναμο ενός τετάρτου του έτους εκπαίδευσης, σε σχέση με τις ημέρες των τεστ στο εύρος των 22-24 βαθμών Κελσίου.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι οι ανόμοιες επιπτώσεις των ζεστών σχολικών ημερών – οι οποίες γίνονται δυσανάλογα αισθητές στις φτωχότερες σχολικές περιοχές χωρίς πρόσβαση σε κλιματισμό και στις οποίες κατοικούν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις μη λευκών μαθητών – ευθύνονται περίπου για το 5% του φυλετικού χάσματος που υπάρχει στην επίδοση στις ΗΠΑ.

Η γνωστική απόδοση είναι η κορυφή του παγόβουνου. Μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι τα αισθήματα επιθετικότητας είναι πιο έντονα τις πιο ζεστές ημέρες. Σε όλους, ακόμη και στα ζώα.

Οι επιπτώσεις σε ανθρώπους και ζώα

Το είδος αραχνών Μαύρες Χήρες τείνουν πιο γρήγορα προς τον κανιβαλισμό των συγγενών τους κατά τη διάρκεια ζεστών ημερών. Οι πίθηκοι Rhesus ξεκινούν περισσότερους καυγάδες μεταξύ τους. Οι πίτσερ στο μπέιζμπολ είναι πιο πιθανό να χτυπήσουν επίτηδες τους παίκτες με τις ρίψεις τους καθώς οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν. Ακόμη οι εργαζόμενοι στην Ταχυδρομική Υπηρεσία των ΗΠΑ αντιμετωπίζουν περίπου 5% περισσότερα περιστατικά παρενόχλησης και διακρίσεων τις ημέρες με θερμοκρασία άνω των 32 βαθμών Κελσίου, σε σχέση με τις εύκρατες ημέρες.

Οι νευροεπιστήμονες επισημαίνουν μια σειρά από περιπτώσεις όπου η ακραία θερμότητα μπορεί να επιδράσει στη συμπεριφορά.

Το 2015, για παράδειγμα, Κορεάτες ερευνητές διαπίστωσαν ότι η θερμική καταπόνηση προκαλεί φλεγμονή στον ιππόκαμπο των ποντικών, μια περιοχή του εγκεφάλου που είναι απαραίτητη για την αποθήκευση της μνήμης. Η ακραία θερμοκρασία μειώνει επίσης την επικοινωνία στους νευρώνες στο ψάρι ζέβρα, έναν οργανισμό που μελετάται τακτικά από επιστήμονες που ενδιαφέρονται για τη λειτουργία του εγκεφάλου.

Το παράδειγμα της Φινλανδίας

Στον άνθρωπο, οι λειτουργικές συνδέσεις μεταξύ εγκεφαλικών περιοχών εμφανίζονται πιο τυχαίες σε υψηλότερες θερμοκρασίες. Με άλλα λόγια, η θερμότητα περιορίζει το βαθμό στον οποίο η εγκεφαλική δραστηριότητα εμφανίζεται συντονισμένη.

Στο μέτωπο της επιθετικότητας, Φινλανδοί ερευνητές σημείωσαν το 2017 ότι οι υψηλές θερμοκρασίες φαίνεται να καταστέλλουν τη λειτουργία της σεροτονίνης, περισσότερο σε άτομα που είχαν διαπράξει βίαια εγκλήματα. Για τους ανθρώπους αυτούς, τα επίπεδα στο αίμα μιας πρωτεΐνης μεταφορέα σεροτονίνης, που συσχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τις εξωτερικές θερμοκρασίες, θα μπορούσαν να εξηγήσουν σχεδόν το 40% των διακυμάνσεων στο ποσοστό βίαιων εγκλημάτων της χώρας.

«Δεν σκεφτόμαστε τίποτα από όλα αυτά», λέει η Ικίζ. «Δεν προετοιμάζουμε τα συστήματα υγείας μας. Δεν κάνουμε τίποτα σε σχέση με την πρόληψη ή την προστασία».

Η συσχέτιση με τη νόσο Αλτσχάιμερ και Πάρκινσον

Η Ικίζ ανησυχεί ιδιαίτερα για τις νευροεκφυλιστικές επιδράσεις της κλιματικής κρίσης. Εν μέρει, επειδή αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η παρατεταμένη έκθεση στη ζέστη από μόνη της – συμπεριλαμβανομένης της αύξησης ενός μόνο βαθμού Κελσίου – μπορεί να ενεργοποιήσει ένα πλήθος βιοχημικών μονοπατιών που σχετίζονται με νευροεκφυλιστικές ασθένειες όπως η νόσος του Αλτσχάιμερ και η νόσος του Πάρκινσον. Η ατμοσφαιρική ρύπανση κάνει το ίδιο πράγμα.

Έτσ, η συνεχιζόμενη καύση ορυκτών καυσίμων, είτε μέσω άμεσων είτε έμμεσων επιπτώσεων, σχετίζεται συχνά με την άνοια. Οι ερευνητές έχουν ήδη απεικονίσει τους τρόπους με τους οποίους οι νοσηλείες που σχετίζονται με την άνοια αυξάνονται με τη θερμοκρασία. Ο θερμότερος καιρός επιδεινώνει επίσης τα συμπτώματα του νευροεκφυλισμού.