Γιατί ο Ερντογάν βγάζει από το συρτάρι το τουρκολιβυκό μνημόνιο

22 Ιανουαρίου, 2024

Η Αγκυρα προαναγγέλλει γεωτρήσεις στην ανατολική Μεσόγειο και βάζει εμπόδια στα επόμενα βήματα της ελληνοτουρκικής προσέγγισης.

Το περασμένο Σάββατο, στην Τρίπολη της Λιβύης, η Τουρκία επανέφερε με εμφατικό τρόπο το παράνομο και έωλο τουρκολιβυκό μνημόνιο στην επικαιρότητα. Στην ομιλία του, στο περιθώριο του Συνεδρίου για την Οικονομία και την Ενέργεια στη Λιβύη, ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ δήλωσε ότι η Τουρκία είναι έτοιμη να συνεισφέρει με κάθε τρόπο στην εκμετάλλευση των αποθεμάτων υδρογονανθράκων της Λιβύης, ενώ συμπεριέλαβε και θαλάσσιες έρευνες στη λιβυκή ΑΟΖ, όπως αυτή ορίζεται από το τουρκολιβυκό μνημόνιο.

Στις δηλώσεις του, ο Μπαϊρακτάρ αναφέρθηκε ρητά στο τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019, αλλά και στο δεύτερο μνημόνιο ανάμεσα στην Τουρκία και τη Λιβύη το 2022 για τη συνεργασία στον τομέα της έρευνας και της εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων. Οπως υπογράμμισε, «οι κοινές ενεργειακές μας πρωτοβουλίες έχουν αποκτήσει βαρύνουσα σημασία, ιδιαίτερα μετά την υπογραφή του μνημονίου θαλάσσιας δικαιοδοσίας το 2019. Μέσω αυτού του μνημονίου θέλουμε να δραστηριοποιηθούμε στις λιβυκές θάλασσες. Και έχουμε καταλήξει στο συμπέρασμα πως μπορούμε να πετύχουμε ταχύτερα και φθηνότερα αποτελέσματα με τα δικά μας πλοία».

Ομάδα ειδικών

Ο Μπαϊρακτάρ ανακοίνωσε ότι θα καταφτάσει σύντομα στη Λιβύη μια ομάδα ειδικών από την Τουρκία, που θα συμβάλει στην προσπάθεια να γίνουν σημαντικά βήματα σε αυτόν τον τομέα και στη συνέχεια αναφέρθηκε και στο δεύτερο μνημόνιο, λέγοντας ότι «η δεύτερη συμφωνία εδραίωσε περαιτέρω τη συνεργασία μας στον τομέα των υδρογονανθράκων. Σήμερα, είμαστε εδώ για να χτίσουμε πάνω σε αυτά τα θεμέλια». Ο υπουργός Ενέργειας της Τουρκίας υπογράμμισε πως η επίσκεψή του στη Λιβύη είχε στόχο να επεκτείνει τη συνεργασία σε πολλαπλούς τομείς, από το πετρέλαιο και την ενέργεια έως το φυσικό αέριο και τον ηλεκτρισμό.

Αν και επισήμως η Αθήνα δεν θέλησε να κάνει κάποιο σχόλιο για τις δηλώσεις Μπαϊρακτάρ, διπλωματικές πηγές έλεγαν πως οποιαδήποτε προσπάθεια υλοποίησης των εξαγγελιών του Τούρκου υπουργού θα σήμαινε αυτόματα πως η ελληνοτουρκική ύφεση των τελευταίων μηνών θα έπαυε να υφίσταται. Την άποψη αυτή εξέφρασε από τον ΣΚΑΪ και ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου Δημήτρης Καιρίδης. Σύμφωνα με πληροφορίες, το θέμα συζητήθηκε και στη συνάντηση του υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Γεραπετρίτη στο Κάιρο με τον Αιγύπτιο ομόλογό του Σαμέχ Σούκρι, χωρίς ωστόσο να γίνει κάποια μνεία στις δηλώσεις μετά τη συνάντηση.

Ωστόσο, η ελληνική πλευρά δείχνει να μη λαμβάνει υπ’ όψιν της το γεγονός ότι η επισπεύδουσα πλευρά σε αυτή την υπόθεση δεν είναι μόνο η Τουρκία, αλλά και η ίδια η Λιβύη. Στο ίδιο συνέδριο, στο οποίο έδωσαν το «παρών», εκτός από τον Τούρκο υπουργό Ενέργειας, η ομόλογός του από τη Μάλτα, ο επιτετραμμένος για την ενεργειακή ασφάλεια της τσεχικής κυβέρνησης, καθώς και στελέχη των ενεργειακών κολοσσών ΕΝΙ, Total, Conoco-Philips Repsol και BGN, ο υπουργός Ενέργειας της Λιβύης Μοχάμεντ Αούν ανακοίνωσε ότι η πρόθεση της Λιβύης είναι να προχωρήσει σε εξερεύνηση νέων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, ώστε να αποκατασταθεί το status της Λιβύης ως μείζονος παραγωγού υδρογονανθράκων: «Εχουμε πολλά πεδία ακόμα να εξερευνήσουμε, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στη Μεσόγειο και στις κεντρικές περιοχές», είπε ο Αούν, ενώ ο επικεφαλής της Κρατικής Εταιρείας Πετρελαίων (ΝΟC) Φατίχ Μπερζάγκα έθεσε ως στόχο την αποκατάσταση της παραγωγικής δυνατότητας της χώρας στα 2 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως. Αξίζει να σημειωθεί πως, σε αντίθεση με τον Αούν και τον Λίβυο πρωθυπουργό Ντμπεϊμπά, οι οποίοι ανήκουν σε μια κυβέρνηση που βρίσκεται σε αντιπαλότητα με την ανατολική Λιβύη, με το Κοινοβούλιο και με τον στρατηγό Χαφτάρ, ο Μπερζάγκα βρίσκεται στο αξίωμά του με τη συναίνεση όλων των Λίβυων.

Ο Μπαϊρακτάρ είχε κατ’ ιδίαν συναντήσεις στην Τρίπολη με κορυφαίους Λίβυους αξιωματούχους και τον πρωθυπουργό Ντμπεϊμπά και ενημερώθηκε για τα σχέδια των Λίβυων σε σχέση με την αποκατάσταση της παραγωγικότητας υδρογονανθράκων. Ενα από αυτά είναι η επέκταση του γιγαντιαίου κοιτάσματος Χαμάντα στην έρημο της Λιβύης, όπου συμμετέχει και η τουρκική εταιρεία πετρελαίων TPAO. Σύμφωνα με πληροφορίες από λιβυκές πηγές, ο Μπαϊρακτάρ έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για έναν νέο γύρο αδειοδοτήσεων για έρευνες υδρογονανθράκων που ετοιμάζουν οι λιβυκές Αρχές, τον πρώτο από το 2007. Με βάση το χρονοδιάγραμμα που παρουσιάστηκε στο συνέδριο της Τρίπολης, ο στόχος είναι οι νέες αδειοδοτήσεις να έχουν ολοκληρωθεί έως το τέλος του 2024.

Η τουρκική πρόκληση στο συνέδριο της Τρίπολης ήταν τα δεύτερα άσχημα νέα για την Αθήνα από το μέτωπο της Λιβύης μέσα σε λίγους μήνες. Είχε προηγηθεί η επιστολή της κυβέρνησης της Τρίπολης στον ΟΗΕ, με την οποία η αφρικανική χώρα ανακήρυξε συνορεύουσα ζώνη 12 μιλίων στα χωρικά της ύδατα, κλείνοντας μάλιστα και τον Κόλπο της Σύρτης, κάτι που δεν επιτρέπεται από το Διεθνές Δίκαιο. Η Αθήνα υπολόγιζε ότι όσον αφορά αυτή την πρωτοβουλία της Λιβύης θα υπήρχαν αντιδράσεις από τις θιγόμενες χώρες, όπως η Ιταλία και η Μάλτα, ενώ υπενθύμιζε πως για το ίδιο θέμα είχαν αντιδράσει έντονα τη δεκαετία του 1970 οι ΗΠΑ. Κάτι τέτοιο, πάντως, δεν έχει συμβεί μέχρι στιγμής, καθώς η υπουργός Ενέργειας της Μάλτας συμμετείχε κανονικά στο συνέδριο της Τρίπολης, όπως και ο ιταλικός ενεργειακός κολοσσός ΕΝΙ έδωσε το «παρών» με πολλά κορυφαία στελέχη του. Οι Ιταλοί, που έχουν ήδη μεγάλες επενδύσεις στον τομέα των υδρογονανθράκων στη Λιβύη, προτίθενται να διεκδικήσουν τη μερίδα του λέοντος στον νέο γύρο των αδειοδοτήσεων.

«Ντρίμπλα»

Σε σχέση με τις δηλώσεις του Μπαϊρακτάρ, διπλωματικές πηγές επισημαίνουν πως ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας προχώρησε σε μια «ντρίμπλα» με την οποία, κατά την ερμηνεία των Τούρκων, δεν επηρεάζεται η Διακήρυξη των Αθηνών περί σχέσεων φιλίας και καλής γειτονίας, με βάση την οποία «τα μέρη δεσμεύονται να απέχουν από κάθε δήλωση, πρωτοβουλία ή ενέργεια που θα μπορούσε να υπονομεύσει ή να απαξιώσει το γράμμα και το πνεύμα αυτής της Διακήρυξης ή να θέσει σε κίνδυνο τη διατήρηση της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή τους». Η «ντρίμπλα» αυτή ήταν η προσφορά του να διεξάγει η Τουρκία έρευνες υδρογονανθράκων σε θαλάσσιες περιοχές της Λιβύης, καθώς, κατά τους Τούρκους, πρόκειται για μια ενέργεια στην κυριαρχική επικράτεια μιας τρίτης χώρας, ενώ η επέκταση π.χ. των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια νοτίως της Κρήτης εμπίπτει (πάντα σύμφωνα με τουρκικές ερμηνείες) στις προβλέψεις της Διακήρυξης. Βεβαίως, η ανάγνωση αυτή παραβλέπει σκόπιμα πως το τουρκολιβυκό μνημόνιο παραχώρησε στη Λιβύη πάνω από 30.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ελληνικής ΑΟΖ και είναι ενδεικτική για τη διγλωσσία της Αγκυρας.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η εξαγγελία προθέσεων της Αγκυρας σε σχέση με τη Λιβύη επιβαρύνει εκ των πραγμάτων το κλίμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και μάλιστα σε μια κρίσιμη περίοδο, καθώς επίκειται ο νέος γύρος του ελληνοτουρκικού πολιτικού διαλόγου που θα γίνει στην Αγκυρα σε επίπεδο υφυπουργών Εξωτερικών και στον οποίο τα θέματα αυτά πιθανόν να αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης. Επίσης, στις 18 και 19 Φεβρουαρίου αναμένεται να έρθει στην Αθήνα ο Τούρκος υπουργός Εσωτερικών Αλί Γερλίκαγια, με τη συμφωνία ανάμεσα στις δύο πλευρές για τη μετανάστευση αλλά και τη βίζα μίας εβδομάδας για τους Τούρκους σε δέκα νησιά να βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Την περασμένη εβδομάδα, ο Γερλίκαγια είχε δεχθεί στην Αγκυρα τον Ελληνα υπουργό Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής Χρήστο Στυλιανίδη, με αντικείμενο επίσης τη συνεργασία των δύο χωρών στο θέμα της αντιμετώπισης της παράνομης μετανάστευσης. Σύμφωνα με ανακοίνωση της τουρκικής πλευράς, οι δύο αντιπροσωπείες αντάλλαξαν απόψεις για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων των δύο υπουργείων, ενώ συζητήθηκαν τρόποι συνεργασίας μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας για την από κοινού καταπολέμηση της παράτυπης μετανάστευσης και του λαθρεμπορίου μεταναστών.

Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες της «R», σε συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν τις τελευταίες ημέρες ανάμεσα σε Τούρκους και Ελληνες αξιωματούχους, οι τελευταίοι έθεσαν το ζήτημα των δηλώσεων Μπαϊρακτάρ και η εντύπωση που αποκόμισαν ήταν πως οι συνομιλητές τους προσπαθούσαν να υποβαθμίσουν τη σημασία τους. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η Αθήνα παρακολουθεί με προσοχή τις εξελίξεις στη γειτονική χώρα, αφού αντιλαμβάνεται πως, παρά τα «ήρεμα νερά» των τελευταίων μηνών, η Τουρκία δεν έχει υποχωρήσει ούτε σπιθαμή από τις διεκδικήσεις και τις επιδιώξεις της σε Αιγαίο και ανατολική Μεσόγειο. Είναι ενδεικτικές οι νέες δηλώσεις του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην τελετή παράδοσης-παραλαβής τεσσάρων νέων πλοίων του τουρκικού πολεμικού ναυτικού την Παρασκευή, στην οποία δεν παρέλειψε να αναφερθεί εκ νέου στη «Γαλάζια Πατρίδα». Σύμφωνα με το τουρκικό πρακτορείο Anadolu, κατά την τελετή παράδοσης, ο Ερντογάν τόνισε πως «σήμερα, δεν είναι δυνατόν τα έθνη, που δεν μπορούν να είναι ισχυρά και ανεξάρτητα στον τομέα της άμυνας, να ατενίζουν το μέλλον τους με εμπιστοσύνη». Τα νέα πλοία, καθένα από τα οποία θα χρησιμοποιηθεί σε διαφορετικές αποστολές, «θα ενισχύσουν την ισχύ του τουρκικού ναυτικού στη “Γαλάζια Πατρίδα”», δήλωσε ο Τούρκος Πρόεδρος.