Του Αντώνη Μακατούνη
Άρρηκτα συνδεδεμένο το δημοτικό τραγούδι με την επανάσταση και την ιστορία του 1821. Το Θούριο του Ρήγα, Σαράντα παλικάρια και άλλα εμβληματικά δημοτικά τραγούδια που μας είναι χαραγμένα στη μνήμη αλλά και συνυφασμένα με την εθνική παλιγγενεσία. «Πρόκειται για δημιουργήματα της λαϊκής ψυχής, ανωνύμων και προικισμένων ανθρώπων αλλά και πολλών γενεών που σώζουν δύο αρχαίες τέχνες: τη Μουσική και την Ποίηση» αναφέρει μεταξύ άλλων και αποκλειστικά στο nofakenews.gr, ο Ιστορικός – Ερευνητής παραδοσιακών τραγουδιών και διακεκριμένος μουσικός, Πέτρος Ανδρουτσόπουλος.
Εκ παραλλήλου ανασύρει από τη μνήμη του τις μαθητικές εορτές και τις προετοιμασίες στο χωριό Λάππα Αχαΐας όπου μεγάλωσε. «Τόσο στο Δημοτικό όσο στο Γυμνάσιο και το Λύκειο, από την 1η Μαρτίου γινόταν κάτι σαν ξεσηκωμός από δασκάλους, καθηγητές και μαθητές. Η προετοιμασία της σχολικής γιορτής με θεατρικά έργα, με δημοτικά τραγούδια, με ποιήματα, η προεργασία της παρέλασης (το βήμα όπως το λέγαμε) που ξεκινούσε τέλη Φεβρουαρίου, όλα αυτά σε συνδυασμό με την ανοιξιάτικη ατμόσφαιρα, σ’ έκαναν να καρτερείς να έρθει»… Όσον αφορά στη διαφύλαξη της εθνικής μας παράδοσης και κληρονομιάς ο Πέτρος Ανδρουτσόπουλος τονίζει, «Να μην εγκαταλείψουμε την παράδοσή μας όπως οι στρατιώτες στον πόλεμο που δεν εγκαταλείπουν τις θέσεις τους».
Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη:
Η 25η Μαρτίου είναι μία πολύ σημαντική ημερομηνία- σταθμός για τη Νεότερη ιστορία της Ελλάδος. Πώς αποτυπώνεται στο δημοτικό τραγούδι;
Χαρά που το ’χουν τα βουνά κι οι κάμποι περηφάνια
γιατί γιορτάζει η Παναγιά γιορτάζει κι η Πατρίδα
Έτσι ακριβώς αποτυπώνεται στο στόμα του λαού η διπλή αυτή μεγάλη γιορτή που την απαντάμε μέσα στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Κλήρος και λαός μαζί εργάστηκαν για την προπαρασκευή και τη διεξαγωγή του ιερού αυτού αγώνος. Η εκκλησία έδωσε πρώτη το σύνθημα, ευλογώντας τα σπαθιά και τις ασημοπιστόλες κι έτσι ο λαός βλέποντας τα μπαρουτοκαπνισμένα ράσα του κλήρου, πήρε δύναμη κι αντιστάθηκε πολεμώντας για την Ελευθερία του. Το θυμίαμα σμίγει με τον καπνό της «μπαρούτης» και ο λαός το τραγουδά:
Σα βλέπουν διάκους με σπαθιά παππάδες με ντουφέκια
σα βλέπουν και το Γερμανό της Πάτρας το Δεσπότη
για να βλογάει τ’ άρματα να φκιέται τους λεβέντες.
Αξίζει να σημειωθεί πως τα δημοτικά τραγούδια που έχουν ως θέμα τους την Ελληνική επανάσταση, μα και πολλά ακόμη με αναφορά σε ιστορικά γεγονότα των τουρκοκρατούμενων χρόνων, αποτελούν ιστορικές μαρτυρίες που μπορεί κάποιος να μη συναντήσει σε άλλες πηγές όπως π.χ. απομνημονεύματα αγωνιστών κ.α. Πρόκειται για δημιουργήματα της λαϊκής ψυχής, ανωνύμων και προικισμένων ανθρώπων αλλά και πολλών γενεών που σώζουν δύο αρχαίες τέχνες: τη Μουσική και την Ποίηση. Τις επονομαζόμενες «Τέχνες εν χρόνω». Μέσω των δύο αυτών τεχνών αφηγούνται ιστορικά γεγονότα και κατορθώματα γνωστών κι αγνώστων αγωνιστών για του Χριστού την Πίστιν την Αγίαν και της Πατρίδος την Ελευθερίαν.
Το Θούριο του Ρήγα, Σαράντα παλικάρια και άλλα εμβληματικά δημοτικά τραγούδια που μας είναι χαραγμένα στη μνήμη αλλά και συνυφασμένα με την ελληνική Επανάσταση. Ποιά τα συναισθήματά σας όταν ερμηνεύετε κάποια εξ αυτών;
Τα δημοτικά μας τραγούδια έχουν αξία από μόνα τους. Εμείς παίρνουμε αξία από αυτά. Ο τρόπος που πρέπει να τα ερμηνεύουμε πρέπει να είναι λιτός, ακολουθώντας πάντοτε τη μελωδική τους γραμμή και ψάχνοντας τους στίχους από τους παλαιότερους ερμηνευτές που δεν είναι άλλοι από τους παππούδες και τις γιαγιάδες στα χωριά. Προσωπικώς, από τις καταγραφές μου σε χωριά της επαρχίας, σας καταθέτω ότι όσο συγκινητική είναι μία επιτόπια καταγραφή άλλο τόσο συγκινητική είναι και η απόδοση των όσων κατέγραψες, στη γενιά που θα τα παραδώσεις. Γι’ αυτό και κάθε φορά που ερμηνεύεις ή αλλιώς αποδίδεις ένα δημοτικό τραγούδι, και στη συγκεκριμένη περίπτωση τα τραγούδια της επαναστάσεως, νιώθεις βαθιά συγκίνηση για όλους εκείνους που θυσιάστηκαν για να είσαι ελεύθερος, υπερηφάνεια, και ταυτοχρόνως βαρύ χρέος ώστε να μεταδώσεις τα τραγούδια σωστά στους νεότερους.
Ποιό ή ποιά δημοτικά Τραγούδια ξεχωρίζετε και για ποιούς λόγους;
Όλα τα δημοτικά μας τραγούδια και κυρίως αυτά της επαναστάσεως είναι νουθετικά. Μας διδάσκουν πολλά. Από μουσική, ποίηση, χορό, τρόπο ζωής κ.λ.π. Επίσης, κάθε θέμα ενός δημοτικού τραγουδιού έχει το ανάλογό του σε κάποιο αρχαίο ιστορικό γεγονός, σε κάποιο αρχαίο γνωμικό, σε κάποιο χορικό αρχαίας τραγωδίας κ.α. Οποιοσδήποτε τεχνολογήσει μουσικά, ποιητικά και θεματικά τα τραγούδια μας, θα αντιληφθεί το πόσο βαθαίνουν οι ρίζες τους μέσα στους αιώνες, αναδεικνύοντας τη φυλετική μας συνέχεια. Είναι δύσκολο να ξεχωρίσω κάποιο, πρωτίστως διότι την εποχή της επανάστασης έχουμε πλούσια μουσικοποιητική παραγωγή, αφού τα γεγονότα εξελίσσονται ραγδαία κι εκφράζονται μέσω του λαϊκού ποιητικού λόγου, και κατά δεύτερον, γιατί μου δίνεται η δυνατότητα να γνωρίσω γεγονότα που όπως προανέφερα δε σώζονται σε άλλες ιστορικές πηγές. Αυτό με συγκινεί ιδιαίτερα γιατί βρίσκομαι σε μία διαρκή επαγρύπνηση για το επόμενο που θα βρω και θα διδαχθώ από πολλά από αυτό. Η διαδικασία αυτή δε σου αφήνει περιθώρια στο να ξεχωρίσεις κάποιο. Σε συγκινούν όλα σε μεγάλο βαθμό.
Έχει δοθεί η απαραίτητη έμφαση -κατά τη γνώμη σας- στη μεγάλη αξία των εν λόγω δημοτικών Τραγουδιών;
Δεν επιτρέπεται η μουσική μας παιδεία να ψιττακίζει ξενόφερτες μουσικές και να αποπροσανατολίζει τη νεότητα από τις πνευματικές αρχές και τη μουσική παράδοση της φυλής μας. Όπως παλαιότερα τα παιδιά μάθαιναν τραγούδια από τα σχολικά ανθολόγια θα μπορούσε η πολιτεία και σήμερα να ενισχύσει τη διαδικασία μάθησης τραγουδιών μέσω των σχολείων και να μένουν τα τραγούδια στη μνήμη των νέων γενεών. Ευτυχώς η Εκκλησία ως «Κιβωτός Ασμάτων», τα μουσικά σχολεία αλλά και οι τοπικοί σύλλογοι επιμένουν στη διατήρηση της ζώσας παράδοσης και είναι εκείνοι οι φορείς που αγωνίζονται για τη διαφύλαξή της. Άλλωστε, αν αναλογιστούμε το παρελθόν, πάσα προγενεστέρα προσπάθεια συλλογής δημοτικών τραγουδιών πραγματοποιήθηκε ιδιωτικώς. Ότι έσωσαν δηλαδή παλαιότεροι δάσκαλοι.
Κατάγεστε από μία περιοχή της Πελοποννήσου (χωριό Λάππα Αχαΐας), η οποία (Πελοπόννησος) διαδραμάτισε -ως γνωστόν- κομβικό ρόλο στην ελληνική Επανάσταση. Πώς αισθάνεσθε για αυτό;
«Μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων προγόνων ἁπάντων τιμιώτερον ἐστὶν ἡ πατρὶς καὶ σεμνότερον καὶ ἀγιώτερον καὶ ἐν μείζονι μοῖρᾳ καὶ παρὰ θεοῖς καὶ παρ’ ἀνθρώποις τοῖς νοῦν ἔχουσιν», έλεγε ο Σωκράτης. Δηλαδή, πέραν των γονέων, ο τόπος καταγωγής του καθενός είναι πράγμα πολυτιμότερο και σεβαστότερο και αγιώτερο και ανώτερο και κατά τη γνώμη των θεών και κατά τη γνώμη των ανθρώπων που έχουν φρόνηση. Είναι μία ρήση που με εκφράζει αλλά πιστεύω ότι εκφράζει κάθε Έλληνα κι Ελληνίδα. Αισθάνομαι χαρά και σεβασμό για τον τόπο μου, διότι η Αχαϊκή γη, είναι τόπος μαρτυρίου Αγίων της Εκκλησίας μας, αλλά και αυτοθυσίας ενδόξων ιστορικών μορφών της επαναστάσεως του 1821. Οι παραδόσεις της Αχαΐας έχουν πάντοτε τον ιστορικό τους πυρήνα που άμεσα συνδέεται με τον έμμετρο λαϊκό ποιητικό λόγο και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, έχοντας υποκειμενικό κριτήριο τις ψυχικές διαθέσεις και τις επιθυμίες του λαού της κάτω του ισθμού χώρας (της Πελοποννήσου).
Ένα γεγονός που ζήσατε στο παρελθόν κατά την ημέρα της διπλής εορτής (θρησκευτικής και Εθνικής) της 25ης Μαρτίου και θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας.
Ξεχωρίζω πάντοτε τα σχολικά μου χρόνια στο Λάππα. Συμμετείχα σχεδόν όλες τις χρονιές στις εκδηλώσεις της 25ης Μαρτίου. Τόσο στο Δημοτικό όσο στο Γυμνάσιο και το Λύκειο, από την 1η Μαρτίου γινόταν κάτι σαν ξεσηκωμός από δασκάλους, καθηγητές και μαθητές. Η προετοιμασία της σχολικής γιορτής με θεατρικά έργα, με δημοτικά τραγούδια, με ποιήματα, η προεργασία της παρέλασης (το βήμα όπως το λέγαμε) που ξεκινούσε τέλη Φεβρουαρίου, όλα αυτά σε συνδυασμό με την ανοιξιάτικη ατμόσφαιρα, σ’ έκαναν να καρτερείς να έρθει. Κι ανήμερα της εορτής, «όρθρου βαθέως» στο αναλόγιο του Αι-Γιώργη για τον Όρθρο τη Θεία Λειτουργία και την Δοξολογία, ύστερα στην παρέλαση κι ακολούθως στους χορούς και τα τραγούδια με τις παραδοσιακές ενδυμασίες. Κάθε χρόνο τέτοια εποχή….όλες αυτές οι εικόνες μου έρχονται στο νου!
Μεγάλες μορφές της Βυζαντινής Μουσικής όπως ο αείμνηστος Λυκούργος Αγγελόπουλος- καθώς και άλλοι δάσκαλοι της Βυζ. Μουσικής- έχουν αναγνωρίσει το μουσικό σας τάλαντο και την αγάπη σας για την ψαλτική από την εφηβική σας ηλικία. Νιώθετε κάποιο «βάρος», πιστεύετε ότι είναι ψηλά για εσάς ο «πήχης»;
Ευγνωμονώ το Θεό που στην πορεία της μέχρι τώρα επίγειας ζωής μου, με έφερε κοντά σε αυτή την πολύπλευρη προσωπικότητα, τον Λυκούργο Αγγελόπουλο. Η αιτία ήταν ο δάσκαλός μου στη Βυζαντινή Μουσική πατήρ Γεώργιος Σταθόπουλος (λαϊκός ήταν τότε που ξεκίνησα μουσική το 1997) όπου υπήρξε μαθητής του κι έτσι με ώθησε κοντά του και κοντά στην Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία. Το μεγάλο σχολείο (ΕΛ.ΒΥ.Χ.) κι ο μεγάλος Δάσκαλος της Βυζαντινής μας Μουσικής (Λυκούργος Αγγελόπουλος) έκαναν τη Μουσική μας γνωστή ανά τα πέρατα της οικουμένης. Ο πήχης λοιπόν πρέπει να μεριμνάμε να κρατιέται ψηλά προς όλες τις κατευθύνσεις. Αυτό δίδαξε με το παράδειγμά του ο Λυκούργος Αγγελόπουλος και νομίζω πως έτσι πρέπει να συνεχίσουμε οι νεότεροι.
«Να μην εγκαταλείψουμε την παράδοσή μας όπως οι στρατιώτες στον πόλεμο που δεν εγκαταλείπουν τις θέσεις τους»
Το θέμα της μουσικής αυτής παιδείας που κληρονομήσαμε θα πρέπει να απασχολεί όλο και περισσότερο τους φιλόμουσους, επιστήμονες και προπαντός εκπαιδευτικούς που έχουν άμεση επαφή με την παιδεία. Η παράδοση του παρελθόντος τείνει να καταστεί αγνώριστη, εξαιτίας της έλλειψης της μουσικής παιδείας που οδηγεί ορισμένους προς εμπορική εκμετάλλευσή της με τεράστιες οικονομικές απολαβές, αγνοώντας τα κειμήλια που κληρονομήσαμε. Είναι χρέος μας να διαφυλάξουμε την άυλη πολιτισμική μας κληρονομιά όπως έπραξαν οι αρχαίοι και οι βυζαντινοί χωρίς να χαλάμε την παράδοση και χωρίς να την εγκαταλείπουμε, κι όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Πλάτων στο διάλογο Μενέξενος: μὴ λείπειν τὴν τάξιν τὴν τῶν προγόνων ὥσπερ ἐν πολέμῳ. Να μην εγκαταλείψουμε την παράδοσή μας όπως οι στρατιώτες στον πόλεμο που δεν εγκαταλείπουν τις θέσεις τους. Χρόνια πολλά κι ευλογημένα και Καλή Ανάσταση! καταλήγει ο διακεκριμένος μουσικός Πέτρος Ανδρουτσόπουλος.
