Του Βασίλη Σπυρόπουλου
Στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα του 1821, ο ρόλος των γυναικών δεν μπορεί να χαρακτηριστεί αποφασιστικός, όπως αυτός των ανδρών. Εκείνοι που παίρνουν στα χέρια τους τα όπλα και με το ανάστημα και το φρόνημά τους αποκρούουν τους Τούρκους είναι, κατά βάση, οι άνδρες. Παρόλα αυτά, οι γυναίκες εμφανίζονται συχνά- πυκνά σε διαφορετικές φάσεις της Επανάστασης, και πολλές φορές σε διαφορετικούς ρόλους, αφήνοντας το αποτύπωμά τους στον Αγώνα “υπέρ πίστεως και πατρίδος”.
Οι πιο γνωστές γυναίκες που αγωνίστηκαν στην Επανάσταση του 1821, στον πόλεμο εναντίον των Τούρκων στην θάλασσα, είναι η Μαντώ Μαυρογένους, η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και η Δόμνα Βισβίζη. Η Μπουμπουλίνα, εκτός από την αγωνιστική της συνεισφορά, βοήθησε και οικονομικά στην καλύτερη οργάνωση των υπόδουλων επαναστατών εναντίον των δυνάμεων του Σουλτάνου. Η Θρακιώτισσα, Δόμνα Βισβίζη, ήταν καπετάνισσα και μαζί με τον σύζυγό της, Αντώνη Βισβίζη, και τα παιδιά τους συμμετείχαν στη ναυμαχία της Λέσβου, της Σάμου και του Ευρίπου. Στη ναυμαχία του Ευρίπου ο σύζυγός της σκοτώθηκε και η Δόμνα ανέλαβε η ίδια το πλοίο, το οποίο και έδωσε αργότερα στο κράτος για να μετατραπεί σε πυρπολικό.
Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα
Με θράσος και θάρρος έπεφταν στην μάχη
Η δράση των γυναικών δεν εξαντλείται μόνο στον αγώνα στην θάλασσα. Ειδικά στην Μάνη, το Σούλι και το Μεσολόγγι, οι γυναίκες πήραν με θράσος και θάρρος τα όπλα στα χέρια τους. Στο Σούλι τα κατορθώματα της Μόσχως Τζαβέλα, της Δέσπως Μπότση, της Ελένης Μπότσαρη, της Χρυσούλας Μπότσαρη, της Χάιδως Γιαννάκη Σέχου, αλλά και εκείνα που πραγματοποίησαν οι κόρες τους και οι εγγονές τους, αποτέλεσαν έμπνευση για πολλά δημοτικά τραγούδια και για όλες τις επαναστατημένες γυναίκες κατά τη διάρκεια του αγώνα για την ανεξαρτησία. Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ότι στη Μάνη από τους 1.500 αμυνόμενους στη μάχη του 1826 ενάντια στις Τουρκικές και Αιγυπτιακές δυνάμεις, οι 1.000 ήταν γυναίκες.
Ακόμη και κατά τη διάρκεια των μαχών, οι Ελληνίδες υποστήριξαν τον αγώνα των αντρών χτίζοντας οχυρώματα, μεταφέροντας όπλα, πολεμοφόδια, φαγητό και νερό, περιθάλποντας τους τραυματίες, ενώ έφτασαν ακόμη και στο σημείο να παίρνουν τα όπλα των νεκρών συζύγων, αδελφών ή γιων τους για να εκδικηθούν τον θάνατό τους, όπως, για παράδειγμα, η Μανώλαινα Μπινιάρη, η Λέκκαινα η Μενιδιάτισσα (μητέρα του οπλαρχηγού Μητρομάρα), η Ακριβή Τσαρλαμπά και η Ελένη Καρέλη (μητέρα και σύζυγος αντίστοιχα του Οδυσσέα Ανδρούτσου), η Αδαμαντία Γρηγοριάδου (μητέρα του Αθ. Γηγοριάδη), η Μαρούλα Κλαδά, η Ζαμπέτα Κολοκοτρώνη (μητέρα του Αθανάσιου Κολοκοτρώνη), η Ραλλού Μαυρομιχάλη (σύζυγος του Πιέρρου Μαυρομιχάλη).
Η Δόμνα Βισβίζη
Το απαράμιλλο σθένος των Ελληνίδων αγωνιστριών φάνηκε και στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποίησαν την επιρροή τους και τον πλούτο τους για να προωθήσουν μυστικά και παρασκηνιακά τους σκοπούς των Ελλήνων. Σε άλλες περιπτώσεις, πλούσιες γυναίκες επηρέασαν παρασκηνιακά τις ιστορικές εξελίξεις χρησιμοποιώντας την πρόσβαση που είχαν στους άντρες που βρίσκονταν σε θέσεις λήψης αποφάσεων. Ενδεικτικά, η σύζυγος του στρατηγού Γκούρα και κόρη πλούσιου προύχοντα, Ασημίνα Λιδωρίκη «Γκούραινα», ανακηρύχθηκε σε «καπετάνισσα» μετά την ηρωική της συμβολή στη μάχη της Ακροπολης και έπεισε τον σύζυγό της να ζητήσει τη βοήθεια των Βρετανών, παρά το γεγονός ότι εκείνος άνηκε στο Γαλλικό Κόμμα.
Ενίσχυση των δίκαιων αιτημάτων του Αγώνα
Πολλές ήταν οι γυναίκες που τάχθηκαν στο πλευρό της Φιλικής Εταιρείας, υποστηρίζοντας την ιδέα της Ελληνικής Επανάστασης, προτού αυτή ξεσπάσει. Η Μικρασιάτισσα Κυριακή Ναύτη από τη Σμύρνη ήταν η πρώτη γυναίκα μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Με την Εταιρία συνδέονται επίσης τα ονόματα γυναικών όπως η Μαντώ Μαυρογένους, η Ελισάβετ Υψηλάντη, η Φαίδρα Παππά, η Ασημίνα Γκούρα (το γένος Λιδωρίκη) και η πριγκίπισσα, ηθοποιός, σκηνοθέτιδα και μεταφράστρια Ραλλού Καρατζά. Πολλές γυναίκες δεν ήταν απαραίτητα μέλη της εταιρείας, αλλά εργάστηκαν ως κατάσκοποι και αγγελιοφόροι για τους σκοπούς της, όπως για παράδειγμα η Μαριγώ Ζαραφοπούλου, ενώ την ενίσχυσαν και οικονομικά. Όσες από αυτές ήταν μορφωμένες, όπως η Ευανθία Καΐρη, έγραφαν επιστολές προς άλλες γυναίκες στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, ζητώντας τη βοήθειά τους ή έγραφαν ποιήματα υπέρ της Επανάστασης που δημοσιεύονταν σε φυλλάδια που κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Η Μαντώ Μαυρογένους
Πολλές γυναίκες από το εξωτερικό υποστήριξαν την Επανάσταση του 1821
Τα δίκαια αιτήματα για την απελευθέρωση των υπόδουλων Ελλήνων, για περίπου τέσσερις αιώνες, βρήκαν ανταπόκριση σε πολλούς Ευρωπαίους, που υποστήριξαν την Ελληνική Επανάσταση. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και πολλές γυναίκες, όπως η πρώτη σύζυγος του Βρετανού ποιητή Πέρσι Σέλλεϋ, Χάριετ Γουέστμπροουκ, η νύφη του φιλέλληνα Γερμανού συγγραφέα Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε, Οθέλεια φον Γκαίτε, η δούκισσα της Πλακεντίας Σοφία ντε Μαρμπουά, η Ρωξάνδρα Στούρτζα, η Γαλλίδα συγγραφέας Ιουλιέτα Αδάμ-Λαμπέρ αλλά και οι Μαντάμ Νταμάς και Κλαίρη ντε Κερσέν, δούκισσα του Ντιρά, που επηρέασαν υπέρ της Ελλάδας τον Γάλλο πρωθυπουργό Ρισελιέ και τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο ΙΗ΄, κατά το κρίσιμο χρονικό σημείο προετοιμασίας της Ελληνικής Επανάστασης. Αυτές οι γυναίκες, με την καλλιέργεια και την δραστηριότητά τους, φροντίζουν για την ανακούφιση των προσφύγων και των ορφανών, ιδρύουν φιλελληνικούς συλλόγους σε διάφορες πόλεις της Δύσης, συγκεντρώνουν χρηματικούς πόρους, επηρεάζουν τη διεθνή κοινή γνώμη, εκδίδουν και κυκλοφορούν διακηρύξεις υπέρ του αγώνα των Ελλήνων αλλά και υπέρ τη χειραφέτησης των Ελληνίδων και οργανώνουν τη μόρφωσή τους στην Ελλάδα, ιδρύοντας σχολεία θηλέων και γυναικεία κολλέγια.
Μετά το πέρας της Επανάστασης και την απελευθέρωση των Ελλήνων από τον τουρκικό ζυγό, η συμβολή των γυναικών στον Αγώνα θα έλεγε κανείς ότι ξεχάστηκε και στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος οι γυναίκες αποκλείστηκαν από τα πολιτικά και νομικά δικαιώματα που αναγνωρίσθηκαν στους άνδρες, ενώ δεν λάμβαναν ούτε την ίδια εκπαίδευση με αυτούς, ούτε είχαν τις ίδιες δυνατότητες επαγγελματικής δραστηριοποίησης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ακόμα και η Μπουμπουλίνα δεν έλαβε τη σύνταξη που είχε αιτηθεί, γιατί κρίθηκε πως μόνο ως «χήρα αγωνιστή» θα τη δικαιούνταν.
Η “Σφαγή της Χίου” του Ευγένιου Ντελακρουά
Πηγή έμπνευσης ποιητών και ζωγράφων
Η πολυεπίπεδη δράση των γυναικών στην Επανάσταση του 1821 ενέπνευσε ποιητές και ζωγράφους, Έλληνες και ξένους, να εξυμνήσουν τον ρόλο τους στον αγώνα για την απελευθέρωση. Στον «Ύμνο για την Ελευθερία», ο Διονύσιος Σολωμός ταυτίζει την Ελλάδα-γυναίκα, μία χώρα ιστορικά απομονωμένη ανάμεσα σε κράτη που συχνά αποδείχθηκαν εχθρικά, με γλώσσα, αλφάβητο και ιστορική προέλευση που διαφέρει σημαντικά από εκείνα των γειτόνων της, με την ίδια την Ελευθερία και την παρουσιάζει να ζητά ολομόναχη βοήθεια από τις Μεγάλες Δυνάμεις, χωρίς ανταπόκριση. Στην «Κόρη της Λίμνου», ο Κωστής Παλαμάς συνδέει την επαναστατική θηλυκή εικονογραφία της Ελλάδας με την ελληνική αρχαιότητα, επισημαίνοντας ότι δεν είναι ντροπή να ηγείται της μάχης μία γυναίκα, αφού και στους αρχαίους χρόνους υπήρχαν πολεμικές θηλυκές θεότητες όπως η Νίκη. Επίσης, στη «Σφαγή της Χίου» ο Ευγένιος Ντελακρουά εμφανίζει τρεις γυναίκες ως σύμβολα των παθών των Ελλήνων: η μία είναι νεκρή, η άλλη, μία νεαρή γυναίκα, γέρνει στον ώμο ενός άντρα αποκαρδιωμένη και η τρίτη, μία ηλικιωμένη γυναίκα, δείχνει τρομαγμένη.
